PLAC NOWEGO SĄSIEDZTWA

W ramach Placu Nowego Sąsiedztwa, części projektu Plac Defilad prowadzonego przez Teatr Studio w Warszawie, wyznaczyliśmy miejsce, które przez całe lato służy nam za stację odkrywczo-badawczą. To plac Defilad, żywy organizm, funkcjonujący w różnych trybach: codziennym (parkingi, stół społeczny, kebab) i odświętnym (wydarzenia, imprezy), a także oczekujący na zmianę – w niedalekiej przyszłości jego przestrzeń publiczna zmieni swoje oblicze według wygranej koncepcji konkursowej pracowni A-A Collective. Ten moment zawieszenia między dwoma stanami, jak to zwykle bywa, rządzi się swoimi prawami – rozmowa z Aleksandrą Litorowicz, prezeską Fundacji Puszka, współkuratorką projektu. 

Jak narodził się pomysł Placu Nowego Sąsiedztwa?
ALEKSANDRA LITOROWICZ: – Pomysł powstał z chęci przebywania wśród zieleni na przekór betonowej przeszłości miast. Wynikał z poszukiwania miejsca odpoczynku, ale i wytężonego spojrzenia w przyszłość mądrzejszą, lepszą, bezpieczniejszą. Projekt podkreślał głębokie przekonanie, że przestrzeń publiczna współczesnych miast musi stać się miejscem kontaktu z naturą, a radykalne zazielenienie – rodzajem nowej miejskiej infrastruktury, łagodzącej najbardziej dotkliwe napięcia powstające w wyniku polikryzysów.

W gronie inicjatorów projektu chcieliśmy z pożytkiem dla miasta wykorzystać wyjątkowy moment przejściowy między „starym” placem Defilad, a przed budową nowego Placu Centralnego. Potraktowaliśmy go jako czas rządzący się innymi prawami – umożliwiający wprowadzenie w życie progresywnych postulatów i testowania w praktyce rozwiązań, które powinny być realizowane nie tylko w przyszłym centrum Warszawy, ale i współczesnej przestrzeni miejskiej, związanych m.in. z zielenią, wodą, retencją, sprzyjaniu bioróżnorodności. Projekt miał też służyć za pretekst do podsumowania oraz zaprezentowania poszerzanej przez te wszystkie lata wizji miejskości i zaproszenia warszawiaków i warszawianek, a także nowych ukraińskich sąsiadów i sąsiadek do nowego centrum miasta.

To nowy wątek, który powinniśmy brać pod uwagę, projektując przestrzenie publiczne.
– Tak, wojna w Ukrainie i poszerzenie grona mieszkańców i mieszkanek Warszawy również była wydarzeniem, które zobligowało nas jako gospodarzy miasta do zapewnienia wsparcia i troski w bardzo wielu wymiarach życia społecznego. Dzięki projektowi miało powstać miejsce, w którym wszyscy mieszkańcy miasta, niezależnie od „stażu” zamieszkiwania w Warszawie, poczują się dobrze. Sprzyjać temu miała nowa odsłona przestrzenna placu – mała płyta w części zostanie rozbetonowana i urządzona w logice oazy w centrum ruchliwego miasta. Głównymi komponentami miejsca, sprzyjającymi relaksowi, integracji i wytchnieniu, miały być też nowe nasadzenia zieleni (w miejscach „uwolnionych” spod betonowych płyt), donice z roślinnością wodną, przenośne siedziska, stół społeczny i bogaty program wydarzeń towarzyszących.

Jak ten projekt ma się do poprzednich działań fundacji?
– Był ich naturalną kontynuacją. W 2016 roku cykliczny projekt Fundacji, czyli Międzynarodowy Konkurs FUTUWAWA na projekty dla Warszawy przyszłości, za główny temat obrał właśnie plac Defilad – w ramach IV edycji konkursu zatytułowanej Patrz na Plac poszukiwaliśmy wizji tego miejsca i badaliśmy jego potencjały. W latach 2017-2019 realizowaliśmy z kolei projekt Place Warszawy (do odzyskania), polegający na interdyscyplinarnym badaniu tych ważnych przestrzeni publicznych, w tym placu Defilad. Sporządzaliśmy też rekomendacje dla ich lepszego planowania i ożywienia jako przestrzeni publicznych. Realizacja projektu Plac Nowego Sąsiedztwa zbiegła się też z naszymi rozpoznaniami dotyczącymi międzygatunkowego zamieszkiwania i planowania miast w ramach inicjatywy Miastozdziczenie. Zazielenienie rozbetonowanej płyty głównej i wsparcie bioróżnorodności centrum miasta było praktycznym wymiarem podejmowanych w jej ramach tematów.

Jakie jest twoim zdaniem znaczenie projektu dla miasta?
– Stworzyliśmy przestrzeń współbycia i relaksu, z której korzystać mogli sąsiedzi, osoby migranckie, turyści, przyjezdni, zapylacze, ptaki i inne zwierzęta – szeroka międzygatunkowa wspólnota mieszkańców. Gatunki roślin dobrano tak, aby zapewnić atrakcyjność wielobarwnego kwitnienia przez cały sezon. Aby wspierać śródmiejską bioróżnorodność, na rabacie nasadzono 19 różnych gatunków, w tym wiele atrakcyjnych dla zapylaczy i motyli. Centralne miejsce zajął miłorząb – symbol siły i odporności.

Dzięki inicjatywie i pomysłowi organizacji pozarządowych, zmieniliśmy charakter jednej z najbardziej zabetonowanych przestrzeni w mieście.
Plac Nowego Sąsiedztwa to przykład działania o charakterze punktowym, bazującym na obszarach związanych z kulturą, o silnym charakterze miastotwórczym, który ma wpływ na kolektywną wyobraźnię. Projekt pracował również z przyzwyczajeniami estetycznymi związanymi z obecnością zieleni w mieście, wprowadzając zdecydowanym gestem piksel krnąbrnej, ożywczej „zieleni nad betonem”.

Projekt zebrał dotychczasowe doświadczenia partnerów i osób zaangażowanych w jego realizację oraz postulaty i rekomendacje projektu badawczego Place Warszawy (do odzyskania). Połączyliśmy działania bardzo wielu podmiotów miejskich, prywatnych i pozarządowych. Były wśród nich: Teatr Studio, Zarząd Pałacu Kultury i Nauki, Grupa Tree, Szkółki Grąbczewscy, Studio Architektoniczne A-A Collective, Pracownia Architektury Krajobrazu, Fundacja Bęc Zmiana, Fundacja Puszka, Grupa Projektowa Centrala. Projekt współfinansowany był przez m.st. Warszawę i zrealizowany przy współpracy z Biurem Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy, Biurem Kultury Urzędu m.st. Warszawy, Biurem Mienia Miasta i Skarbu Państwa, Zarządem Mienia m.st. Warszawy, Biurem Stołecznego Konserwatora Zabytków Urzędu m.st. Warszawy.

To również kontynuacja działań rozszerzających myślenie o placu Defilad, jego potencjałach i wspólnocie mieszkańców i mieszkanek miasta, prowadzonych z powodzeniem przez 8 edycji projektu społeczno-kulturalnego Plac Defilad.

Czy pojawiły się jakieś niespodziewane efekty Placu Nowego Sąsiedztwa?
– Skala upowszechnienia idei rozpłytowywania przestrzeni publicznych i konieczności wprowadzania w tkankę miejską międzygatunkowego zrównoważenia. Entuzjastyczny odbiór wśród mieszkańców i podjęcie decyzji przez Urząd Miasta o realizacji Placu Centralnego w wersji wzbogaconej o znacznie większą reprezentację zieleni wysokiej – dzięki naszej prototypowej realizacji w projekcie przybyło kilkadziesiąt drzew.

O ORGANIZACJACH
Fundacja Nowej Kultury „Bęc Zmiana” działa na polach architektury, sztuk wizualnych, projektowania i kultury miejskiej. Jej podstawowym celem jest wspieranie rozwoju kultury współczesnej, badań naukowych dotyczących współczesności oraz rozpoznanie potencjału przestrzeni publicznej/wspólnej.
beczmiana.pl

Fundacja Puszka to Fundacja Działań i Badań Miejskich. Za główny cel stawia sobie utrwalanie oraz prezentowanie i upowszechnianie wiedzy na temat street artu i sztuki w przestrzeni publicznej.
puszka.waw.pl

WYBRANA BIBLIOGRAFIA
Strona projektu: /beczmiana.pl/plac-nowego-sasiedztwa/
Aleksandra Litorowicz, Nie tylko człowiek, czyli relacje międzygatunkowe w mieście. Stacja odkrywczo – badawcza, NN6T, 08.2022
Aleksandra Litorowicz, Hydrobotaniczne miasto, NN6T, 07.2022