Porozumienie czy nieporozumienie?
Nowe stawki wynagrodzeń dla artystów
Ankieta

Bez pracy artystów i artystek nie byłoby galerii czy muzeów sztuki, to oczywiste. A jednak to właśnie ta grupa jest najsłabiej wynagradzana, a nawet ma problemy z uznaniem swojej aktywności zawodowej za pełnoprawną pracę. Czy nowa propozycja gwarantowania artystom wynagrodzenia na bazie przelicznika opartego na płacy minimalnej ma szanse na wdrożenie wobec chronicznego niedofinansowania większości instytucji sztuki w Polsce? Zapytaliśmy o to kilkadziesiąt galerii i muzeów z całego kraju. Jedni się cieszą, inni mówią, że to nieporozumienie. A organizacje pozarządowe dostały obietnicę od Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego takich form dotacji, które pozwolą na uwzględnianie nowych stawek.

23 maja w Szczecinie cztery instytucje sztuki współczesnej jako pierwsze podpisały Nowe Porozumienie w sprawie minimalnych honorariów dla osób artystycznych. Dokument opracowany przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej – niezależne stowarzyszenie zrzeszające osoby pracujące zawodowo w polu sztuki, kształcące się w tym zakresie oraz aktywnie wspierające środowisko sztuki współczesne, zakłada wprowadzenie systemu określania wysokości honorariów dla artystek i artystów w oparciu o wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę według Rozporządzenia Rady Ministrów na dany rok, a także objęcie nim wszystkich osób artystycznych, które biorą udział w wystawach w polskich instytucjach, niezależnie od ich narodowości lub miejsca zamieszkania.

Stowarzyszenie OFSW proponuje „powiązanie honorarium za udział w wystawach dla artystek i artystów z ich pracą artystyczną, rozumianą zarówno jako prezentacja efektu procesu twórczego (to, co widać bezpośrednio na wystawie), jak i sam proces twórczy (jako niezbędny składnik prezentowanych działań i prac artystycznych)”.

Wysokości nowych stawek

Dla przykładu w ramach wystawy zbiorowej: prezentacja już istniejącego dzieła lub dzieł osoby artystycznej: ½ miesiąca = ½ pensji minimalnej, a stworzenie nowego dzieła: 2 miesiące pracy twórczej = 2 pensje minimalne.

W przypadku wystawy indywidualnej „małej”/project room zawierającej nowe prace: 4 miesiące = 4 pensje minimalne, natomiast wystawy indywidualnej „dużej”: na którą składają się nowe dzieła lub retrospektywa: 6 miesięcy = 6 pensji minimalnych.

Czyli przykładowe stawki wyliczone przez OFSW na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 września 2023 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2024 r. to np. dla wystawy zbiorowej i prezentacji już istniejącego dzieła lub dzieł: ½ miesiąca = 2150 zł brutto, przygotowanie nowego dzieła: 2 miesiące = 8 600 zł brutto + koszty produkcji dzieła.
W przypadku wystawy indywidualnej zawierającej nowe prace przelicznik to 4 miesiące = 17 200 zł brutto + koszty produkcji dzieła/dzieł, a wystawa indywidualna duża zawierające nowe dzieła lub retrospektywa, której przygotowanie trwa 6 miesięcy to zgodnie z propozycją OFSW wynagrodzenie 25 800 zł brutto + koszty produkcji dzieła/dzieł.

Kto będzie wdrażał nowe stawki?

Porozumienie zostało podpisane w obecności Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej oraz Zastępcy Prezydenta Miasta Szczecina Marcina Biskupskiego przez dwie samorządowe galerie: TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie i BWA Wrocław – Galerie Sztuki Współczesnej oraz dwie największe polskie instytucje: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Zachętę Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie.

Stach Ruksza, dyrektor TRAFO w Szczecinie, podpisuje Nowe Porozumienie ws. minimalnych honorariów dla osób artystycznych opracowane przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej, 23.05.2025, fot. Marta Miszuk-Olechno

W związku z tym wydarzeniem jako NN6T poprosiliśmy kilkadziesiąt instytucji z całego kraju o odpowiedź na następujące pytania:
1. Czy kierowana przez Pana/Panią instytucja podpisze się pod tą propozycją?
2. Jaki jest budżet kierowanej przez Pana/Panią instytucji na wystawy w 2025 r.? Jakie środki otrzymujecie od samorządu, a ile pochodzi z grantów i projektów?
3. Ile wystaw kierowana przez Pana/Panią instytucja przygotuje w 2025 r., a ile będzie w stanie przygotować w 2026 r. z uwzględnieniem stawek zaproponowanych przez SOFSW, jeśli dofinansowanie na program pozostałoby na tym samym poziomie co w tym roku?
4. Jaki jest Pana/Pani komentarz do propozycji SOFSW?

Poniżej publikujemy wybrane odpowiedzi.

Maciej Bujko
Dyrektor BWA Wrocław – Galerie Sztuki Współczesnej

1. Jako BWA Wrocław podpisaliśmy się pod porozumieniem, ale z aneksem, że przyłączymy się od 2026 r. już w pełni. W tym roku spełniamy między 60 a 100% propozycji w zależności od rodzaju stawki.
2. Od samorządu: 1 100.000 PLN, z grantów i projektów: 431 000 PLN
3. Samych wystaw w 2025 r. mamy 17. Oprócz tego sporo projektów edukacyjnych czy wspierających środowisko lub rezydencyjnych. W 2026 roku planujemy taką samą ilość wystaw, jeśli dostają pozostanie na tym samym poziomie. W takim przypadku obetnę z promocji i administracji. W tym roku, aby podnieść stawki zmniejszyłem budżet administracji i powiedziałem organizatorowi, że muszę w pierwszej kolejności zadbać o honoraria dla artystów, bo bez nich nie ma jak wykonywać naszej misji statutowej. Udało się potem wyrównać budżet. Dużo pomogła przychylna postawa dyrektora Wydziału Kultury Jerzego Pietraszka i nowego dyrektora Departamentu Kultury i Sportu Jarka Perduty.
4. Z punktu widzenia publicznej galerii sztuki współczesnej prezentacja dzieł osób artystycznych oraz wspieranie środowiska artystycznego jest jednym z podstawowych filarów misji instytucji, bez którego nie byłoby celowe jej istnienie. Z tego względu powinniśmy płacić osobom, które wystawiamy wyższe stawki, które są rewaloryzowane względem pensji minimalnej. Porozumienie i nagłośnienie tego faktu są podstawą do większej świadomości wśród organizatorów poszczególnych instytucji. Konieczne jednak jest wsparcie MKiDN jak i OFSW w tych rozmowach, szczególnie w mniejszych ośrodkach. Podwyższanie stawek nie powinno się jednocześnie odbywać poprzez zmniejszenie ilości wystaw lub osób, które są ich uczestnikami.

Stanisława Zacharko-Łagowska
Dyrektorka BWA Kielce

1. Nie
2. Od samorządu: 1 287 775 PLN – to jest całość. Na pensje i ich pochodne, utrzymanie budynku i infrastruktury. Na wystawy zostaje nam ok. 122 000. w tym 30 000 na honoraria i ok. 50 000 na wydawnictwa. Uszczuplane w miarę wzrostu innych, wymagalnych płatności (energia, ewentualne awarie). Pochodzący z grantów i projektów: 311 500 PLN (na 3 projekty, z których żaden nie jest wystawą).
3. 20 (prawdopodobnie ze względu na brak środków z 4 będziemy musieli zrezygnować).
4. Nie podpiszę tego porozumienia – bo nas na to nie stać. Jesteśmy samorządową instytucją kultury, a nasz samorząd jest mocno zadłużony i w najbliższych latach nie podniesie znacząco naszego budżetu.  Nasz zespół liczy 10 osób – z tego 7 zarabia najniższą krajową. Moja pensja wynosi 8500 brutto/5800 netto. Taka jest rzeczywistość w większości galerii. My i artyści jesteśmy częścią tego samego systemu: CAŁY system powinien być zreformowany, nie tylko jego jeden element, chociażby najbardziej istotny. Gratuluję tym AŻ CZTEREM instytucjom z całej Polski budżetu wystarczającego im na wszystko. Szczerze.

Marek Wasilewski
Dyrektor Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu

1. Nie
2. Od samorządu: 348 732 PLN, z grantów i projektów: 190 268 PLN
3. Posiadamy 3 przestrzenie wystawiennicze, w roku 2025 realizujemy 10 wystaw. Ponieważ każda wystawa posiada inną specyfikę, inny budżet związany z realizacją bardzo trudno jest w prosty sposób określić, ile mniej projektów moglibyśmy zrealizować. Niewiadomą są np. fundusze z grantów.
4. Przede wszystkim nie można mówić, że jest to porozumienie, ponieważ propozycja nie podlega negocjacji stron. Projekt nie bierze pod uwagę zróżnicowanej sytuacji budżetowej galerii publicznych w różnych miastach, nie obejmuje honorariów kuratorskich, nie bierze pod uwagę trudnej sytuacji płacowej pracowników sektora kultury w instytucjach samorządowych. Choć teoretycznie samodzielne, samorządowe instytucje kultury nie są niezależne finansowo, porozumienie musiałoby obejmować rozmowy także z miejskimi wydziałami kultury lub wiceprezydentami odpowiedzialnymi za kulturę. Uważam, że propozycja jednego „cennika” dla wszystkich galerii nie jest dobra, honoraria dla twórców powinny być powiązane z wielkością budżetu merytorycznego danej instytucji i sytuacją płacową jej pracowników.

Edmund Wolski
Dyrektor BWA Powiatu Pilskiego

1. Na pewno nie podpiszemy się.
2. Granty i projekty są trudne do przewidzenia, gdyż zależą od łutu szczęścia. Nie mam wrażenia, że komisje oceniające projekty kierują się przejrzystymi kryteriami, a wręcz przeciwnie, uważam, że przyznają, jak chcą i wg kryteriów aktualnych trendów. Nasz budżet w ogóle jest bardzo skromny – otrzymujemy jedynie dotację roczną od samorządu 600 000 PLN.
3. W 2025 roku zorganizujemy 16 wystaw. W 2026 roku zorganizujemy tylko takie, za które nie trzeba będzie płacić artystom lub artystkom.
4. Uważam, że wszelkie propozycje płacenia za wystawy są nietrafione i możliwe do realizacji tylko przez bogate BWA i Galerie Sztuki Współczesnej. W ciągu minionych pięciu lat BWA Piła zorganizowała ponad 70 wystaw, w których uczestniczyli bardzo znani i cenieni artyści. Żaden – powtarzam – ŻADEN nie zająknął się nawet o honorarium. My ze swej strony zapewnialiśmy transport, aranżację, katalog lub folder, promocję oraz oprawę wernisażu – co w niektórych przypadkach wiązało się ze znaczącymi wydatkami. Gdyby propozycje SOFSW stały się obowiązującym prawem, to będzie oznaczało redukcję wystaw u nas do poziomu 5 rocznie. Jeśli ludzie z SOFSW uważają, że dzieje im się aż taka wielka krzywda, to niech uzależnią na przykład wielkość swoich honorariów od liczby sprzedanych biletów na ich wystawy (niech będzie nawet po 50%). Wiemy, że nigdy na to pójdą, bo wolą przerzucić całą odpowiedzialność za odbiór swojej sztuki na galerię, sobie zapewniając stały dochód. I druga sprawa – jeżeli większość galerii zajmie podobne stanowisko, bo realia finansowe nie pozwolą im na ponoszenie wydatków na honoraria w wysokości jednego dodatkowego etatu (z ZUS–em), to gdzie artyści będą się wystawiali? Reasumując, mam nadzieję, że zwycięży racjonalne podejście do tematu. Naszemu BWA i podobnym instytucjom daleko do krezusów, jakimi są BWA Wrocław, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Zachęta Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie, które na jedną wystawę przeznaczają często kilka razy tyle, ile wynosi nasz roczny budżet.

Podpisanie Nowego Porozumienia ws. minimalnych honorariów dla osób artystycznych opracowanego przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej, TRAFO w Szczecinie, 23.05.2025, fot. Marta Miszuk-Olechno

Szymon Żydek
Wicedyrektor Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

1. Tak.
2. Środki ujęte w planie finansowym muzeum na rok 2025 z przeznaczeniem na realizację wystaw w 2025 i przygotowania wystaw na lata kolejne wynosi 5 965 000 PLN z czego 2 684 000 PLN stanowi dotacja podmiotowa MKiDN, 273 000 PLN stanowią środki pozyskane z budżetu Unii Europejskiej a pozostałe środki pochodzą z działalności gospodarczej Muzeum.
3. W 2025: 12 wystaw, w 2026: 12 wystaw.
4. Jako zespół MSN z radością i satysfakcją przyjmujemy wiadomość o podpisaniu porozumienia w sprawie waloryzacji honorariów za udział w wystawach organizowanych przez polskie instytucje kultury i sztuki. To historyczny krok, który przynosi realną nadzieję na poprawę warunków życia osób tworzących sztukę oraz na właściwe, godne traktowanie pracy twórczej w naszym społeczeństwie.
   Od dawna wiemy, że za wielką wartością sztuki współczesnej stoi ogromna praca, wrażliwość i często niepewność egzystencjalna jej twórczyń i twórców. Dlatego ten gest uznajemy nie tylko za symboliczny akt uznania, ale też za konkretną zmianę, która ma szansę zbudować bardziej sprawiedliwy i empatyczny system. Cieszymy się, że za każdym razem, gdy prowadzone w ramach środowiska dyskusje, przekładają się na konkretne akty prawne, standardy i realne działania osób i instytucji.
   Zarazem podkreślamy pilną potrzebę zapewnienia stabilnego wsparcia finansowego dla instytucji wystawienniczych – zwłaszcza tych małych i średnich, działających poza największymi miastami. To właśnie one pełnią rolę lokalnych centrów wymiany idei, budując relacje, odkrywając nowe talenty i tworząc przestrzeń do rozmowy. Wprowadzenie nowych standardów nie może odbywać się kosztem ich działalności programowej, szczególnie jeśli chodzi o ambitne, przekrojowe wystawy zbiorowe – tak ważne dla rozwoju środowiska artystycznego jego samowiedzy i tożsamości.
   Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie od wielu lat angażuje się w działania Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej – nie tylko deklaratywnie, ale praktycznie: udostępniając adres rejestrowy, organizując spotkania, współtworząc program publiczny oraz konsekwentnie realizując postulaty środowiskowe. Wierzymy, że podpisane porozumienie to początek trwałej zmiany, w której szacunek dla pracy twórczej będzie nie wyjątkiem, ale normą.

Ewa Łączyńska-Widz
Dyrektorka BWA Tarnów

1. Na chwilę obecną niestety nie możemy podpisać porozumienia, ponieważ nie dysponujemy budżetem, który może spełnić te wymagania.
2. Od samorządu: 94 000 PLN, z grantów i projektów: 120 000 PLN + jesteśmy w trakcie przygotowań kolejnych wniosków
3. W tym roku przygotujemy 34 wystawy. Nie wiemy jakim budżetem będziemy dysponować w przyszłym roku. Pierwszą informację o tym jaką dotację otrzymamy w kolejnym roku poznajemy we wrześniu bieżącego roku – jest to przymiarka do budżetu miejskiego, a kwota ta jest pewna dopiero w grudniu. W ostatnich latach, w związku z trudną sytuacją materialną naszego miasta, budżet ten był bardzo niepewny, skromny i każdego roku inny. Jeśli przyjmiemy, że w 2026 roku będziemy dysponować podobną jak w tym roku dotacją na wystawy w kwocie 94 000 PLN, to spełniając postulaty OFSW będziemy mogli zrealizować maksymalnie 5 wystaw – jedną indywidualną, 4 zbiorowe – ale z udziałem maksymalnie 3 artystów, a BWA Tarnów dysponuje 3 przestrzeniami.
4. Temat ten jest bardzo ważny i zależy nam na wypłacie wynagrodzeń artystom/artystkom. Wspólnie z osobami kierującymi galeriami z ogólnopolskiej sieci BWA skupiającej kilkadziesiąt galerii z całej Polski z dużych i małych miast zastanawialiśmy się, co możemy zrobić, by móc spełnić postulaty nowego porozumienia OFSW. Nasze zdanie w tej sprawie przekazaliśmy OFSW w czasie spotkania online 12 maja. W rozwiązaniu tego szerszego problemu – jakim jest finansowanie publicznych galerii sztuki, by mogły godziwie płacić artystom/artystkom – liczymy także na wsparcie OFSW i wspólny front wszystkich środowisk, którym ta sprawa leży na sercu.

Tomasz Dąbrowski
Kierownik Działu Programowego w.z. Dyrektora
Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach

1. Przy obecnym budżecie nie mamy takiej możliwości.
2. Od samorządu: 146 300 PLN, pochodzący z grantów i projektów: 20 000 PLN.
3. 2-3 wystawy w roku bieżącym, w 2026 zapewne podobnie.
4. To rozwiązanie przynosi kolejne pytania i wątpliwości: brak tu rozróżnienia między wystawami zbudowanymi przy pomocy dzieł „tradycyjnych/komercyjnych” (które artyści mogą po wystawie sprzedać), a wystawami typu site-specific. Powstają obawy dotyczące sprawiedliwego dostępu artystów do organizowanych wystaw, korupcjogenność wynikająca z bardzo wysokich stawek, etc.

Eulalia Domanowska
Dyrektorka Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie

1. Niestety nie sądzimy, że otrzymamy od naszego samorządu fundusze, które pozwalałyby płacić tak wysokie stawki dla artystów. Możliwe byłyby stawki w wystawach grupowych.
2. Od samorządu: 4 800 000 PLN, z grantów i projektów: 1 100 000 PLN.
3. W tym roku organizujemy 9 wystaw. Mniej niż w 2024 ze względu na 2 długie wystawy „Berlin-Trójmiasto” i „Oceany” (PGS ma 3 poziomy). W 2026 r. Przy stawkach proponowanych możemy zorganizować ok. 3-4 wystawy.
4. Jeśli samorządy i państwo polskie zapewnią odpowiednio wysokie środki na organizację wystaw, to jesteśmy pozytywnie nastwieni. Mamy jednak wątpliwości czy w obecnej rzeczywistości i w obecnych czasach się to uda.

Piotr Stasiowski
Dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku

1. Obecnie Muzeum Narodowe w Gdańsku nie może zobowiązać się do podpisania przedmiotowej propozycji.
2. Muzeum Narodowe w Gdańsku nie jest instytucją samorządową. Dodatkowy budżet na wystawy w 2025 roku będzie zależny od wyników naborów grantowych oraz dostępnych programów finansowania.
3. W Muzeum Narodowym w Gdańsku trwają aktualnie intensywne prace nad opracowaniem programu merytorycznego na lata 2026-2027, obejmującego również planowane wystawy we wszystkich Oddziałach Muzeum. Na tym etapie nie jest możliwe jednoznaczne określenie liczby wystaw planowanych w 2026 roku w odniesieniu do stawek SOFSW, ponieważ zależy to od ostatecznego poziomu finansowania.
4. Wysokość stawek, które Muzeum Narodowe w Gdańsku może zaoferować osobom artystycznym, jest ściśle uzależniona od środków przyznawanych przez organizatora – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Muzeum dokłada wszelkich starań, aby dbać o dobrostan osób artystycznych współpracujących z instytucją, jednak proponowane warunki są wynikiem aktualnych możliwości finansowych, które pozostają zmienne w związku z wahaniami rynkowymi. W związku z powyższym, na obecnym etapie nie możemy zobowiązać się do podpisania umowy o stałych stawkach z podmiotem, który nie jest gwarantem naszego finansowania.

Piotr Micek
Dyrektor Wałbrzyskiej Galerii Sztuki BWA

1. Rozumiem doskonale potrzebę wprowadzenia nowego Porozumienie ws. minimalnych honorariów dla osób artystycznych, na ten moment nie mogę deklarować podpisania dokumentu. Jest potrzebny czas przejściowy na adaptację.
2. Od samorządu 220 000 PLN, z grantów i projektów 80 000 PLN.
3. Harmonogram wystaw na rok 2025 zakłada stworzenie 23 wystaw. W 2026 r. z uwzględnieniem stawek zaproponowanych przez SOFSW, jeśli dofinansowanie na program pozostałoby na tym samym poziomie co w tym roku – między 5 a 9 wystaw.
4. Stawki są za wysokie dla instytucji w mniejszych miejscowościach.

Anna Łazar i Anna Czaban
Dyrektorki CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie

1. Obecnie pracujemy nad szacunkami zmian w przyszłorocznym budżecie instytucji, które pozwoliłyby na wprowadzenie proponowanych w Nowym Porozumieniu stawek wynagrodzeń. Chcemy uzupełnić to też czytelnym systemem wynagrodzeń innych form działań twórczych w naszej instytucji, tj. wykładów, warsztatów, koncertów, udziału w dyskusjach.
2. Instytucja utrzymuje się w całości z dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dotacja w roku 2025 wynosiła 20 506 000 PLN, tym ok. 10% przeznaczone jest na program wystaw, dyskusji, wydarzeń performatywnych i interdyscyplinarnych. Pozostała część to koszty utrzymania i administrowania budynku, program edukacyjny, filmowy i rezydencyjny oraz pensje pracownic i pracowników. Na ten moment nie otrzymaliśmy dotacji z innych grantów czy samorządu.
3. Na ten moment nie jesteśmy w stanie podać dokładnych wyliczeń, ile wystaw będziemy w stanie przygotować w 2026 roku z uwzględnieniem proponowanych przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej stawek. W przyszłym roku planujemy dwie wystawy zbiorowe, gdzie znaczna część prac będzie produkowana na tę okazję, około dwunastu wystaw indywidualnych (w tym Project room), ale też programy interdyscyplinarne, uwzględniające inne formaty działalności twórczej. Przy pozostawieniu dotacji na tym samym poziomie musielibyśmy znacznie ograniczyć ilość wystaw solowych i nowych prac na wystawach zbiorowych.
4. Wraz z zespołem kuratorskim CSW Zamek Ujazdowski wyrażamy poparcie dla działań Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej zmierzającego do poprawy sytuacji ekonomicznej osób wykonujących pracę artystyczną w Polsce. Program naszej instytucji opiera się o pracę artystek i artystów. Jesteśmy przekonane, że musi być ona godnie wynagradzana.

Skąd pieniądze na nowe stawki?
Zadaliśmy także pytania Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hannie Wróblewskiej dotyczące kwestii budżetowych i realnego wsparcia nie tylko instytucji, ale także organizacji pozarządowych działających w polu sztuk wizualnych tak, by mogły stosować się do zaproponowanego przez SOFSW stawek. Poniżej publikujemy otrzymane odpowiedzi.

Ministra Hanna Wróblewska (druga od lewej) podczas podpisania Nowego Porozumienia ws. minimalnych honorariów dla osób artystycznych opracowanego przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej, TRAFO w Szczecinie, 23.05.2025, fot. Marta Miszuk-Olechno

Czy w związku z przyjęciem propozycji SOFSW zostaną zwiększone w 2026 r. budżety tych Programów Ministra, które dotyczą sztuk wizualnych?

Łączny budżet programów ministra w roku 2025 został zwiększony o blisko 46 000 000 złotych. Budżet programu „Sztuki wizualne” zwiększyliśmy o 1 100 000 zł.  Zwiększyliśmy również kwoty tegorocznych stypendiów artystycznych do 5 000 zł. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego działa na rzecz zwiększenia budżetów wszystkich Programów Ministra. Wysokość budżetów zależna jest od kształtu budżetu państwa na rok 2026.

Wiele organizacji pozarządowych jest aktywnymi podmiotami sztuki współczesnej, nie ma stałego dofinansowania i pracuje bez wynagrodzenia lub jest wynagradzana daleko poniżej średniej krajowej. Czy MKIDN przewiduje jakieś instrumenty wspierające NGO w kontekście stawek wynagrodzeń dla artystów?

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego pracuje nad mechanizmami wsparcia dla organizacji pozarządowych działających w obszarze kultury. We współpracy z Narodowym Instytutem Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego planowane jest uruchomienie nowego, pilotażowego priorytetu w Rządowym Programie Rozwoju Organizacji Obywatelskich. Projektowany instrument będzie wspierał i stabilizował bieżącą działalność NGO w cyklu wieloletnim. Pilotażowy program posłuży do oszacowania realnego zapotrzebowania i opracowania oddzielnego programu NIW, którego beneficjentami będą organizacje trzeciego sektora działające w obszarze kultury. W myśl obecnie obowiązującego prawa Ministerstwo nie może wspierać działalności statutowej, wspiera organizacje projektowe poprzez programy ministra. Wynagrodzenia artystów są kosztem kwalifikowanym tych programów.

Podpisanie Nowego Porozumienia ws. minimalnych honorariów dla osób artystycznych opracowanego przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej, TRAFO w Szczecinie, 23.05.2025, fot. Marta Miszuk-Olechno

A jak na porozumienie patrzą pozainstytucjonalne podmioty sztuki?

Bartłomiej Wawer
Galeria Przeciąg, Warszawa

To dla nas bardzo istotny temat – zarówno jako galerzystów, jak i artystów. W naszej praktyce często spotykamy się z koniecznością balansowania między entuzjazmem twórczym a ekonomiczną niemożliwością realizacji projektów. Dlatego z zainteresowaniem i uznaniem przyjmujemy próbę ponownego określenia minimalnych stawek honorariów.
W mojej pracy magisterskiej analizuję właśnie to napięcie: między artystą jako niezależnym twórcą a artystą jako pracownikiem kultury, który musi negocjować swoją wartość na rynku i w instytucjach. Dowiedzenie się, że w poprzedniej wersji porozumienia minimalne honorarium za udział w wystawie zbiorowej wynosiło 600 PLN (i że przez lata nie uległo to waloryzacji), było doświadczeniem zderzenia z brutalną rzeczywistością. Dobrze, że ta inicjatywa wraca, tym razem w formie poważniejszej, bardziej „inflacjoodpornej” i uczciwej wobec realnych kosztów pracy artystycznej.
Z naszej perspektywy – jako Galerii Przeciąg – widzimy, jak trudno w przestrzeniach niezależnych utrzymać nie tylko standardy produkcyjne, ale też elementarną godność zawodową. Wierzymy jednak, że postulaty takie jak te są potrzebne, by budować wspólny język odpowiedzialności i respektu. Nawet jeśli chwilowo nas na nie nie stać – chcemy, żeby stać nas było ideowo.

Magdalena Kreis, Yuriy Biley
Nowy Złoty, Wrocław

Bardzo nas cieszy Nowe Porozumienie wypracowane przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej i stawki, które przyjęły publiczne instytucje kultury. Oby było ich coraz więcej! My jako niezależna, nieformalna i niekomercyjna inicjatywa wystawiennicza niestety nie jesteśmy w stanie zaproponować zapraszanym przez nas osobom artystycznym takiego wynagrodzenia. Od dłuższego czasu kwota, którą przeznaczamy na wystawę to 1500 PLN, dodatkowo – poza naszą pracą kuratorską i organizacyjną, którą wykonujemy bez wynagrodzenia – oferujemy artystkom i artystom również nocleg (dzięki wsparciu Wrocławskiego Instytutu Kultury), niejednokrotnie także transport prac czy dodatkowe, ustalane w ramach bieżących potrzeb wsparcie. Zdajemy sobie sprawę z tego, że warunki przez nas proponowane różnią się od wypracowanych stawek, jednak jako finansowana oddolnie inicjatywa (poprzez platformę Patronite – gorąco zachęcamy do dołączenia: patronite.pl/nowyzloty) nie mamy możliwości oferować sugerowanych honorariów. Liczymy na to, że w przyszłości będziemy mogli podnosić nieco proponowane przez na honorarium, jednak przy naszej formule działania trudno będzie nam doścignąć instytucje finansowane systemowo.

Kamila Falęcka, Marcelina Gorczyńska
Turnus, Warszawa

Jesteśmy zachwycone i cieszymy się, że potrzeby twórców zostały uwzględnione, a czołowe Instytucje idą z duchem czasu. Ta zmiana była potrzebna, wynagrodzenia były często odklejone nie tylko od realiów rynkowych osób pracujących projektowo, ale i od potrzeb artystów, którzy chcieliby utrzymywać się̨ ze sztuki.
Jako galeria komercyjna, ze względu na inny rodzaj finansowania naszej działalności i zupełnie inny poziom budżetów staramy się̨ wspomagać artystów w bardziej prozaiczny sposób – finansując produkcję prac, transporty, jakościową dokumentację fotograficzną samych prac itp. Jesteśmy w trakcie zakładania fundacji, aby móc wspierać program wystaw i wydarzeń jeszcze bardziej.
Wyczekujemy dalszych wspaniałych pomysłów OFSW 🙂

DOMIE, Poznań

Jako osoby artystyczne i kuratorskie dziękujemy Obywatelskiemu Forum Sztuki Współczesnej za utrzymanie inicjatywy oraz promocję postulatów na rzecz poprawy stosunków pracy w instytucjonalnym polu sztuki i kultury. Podpisanie porozumienia odczytujemy jako akt koniecznego uznania naszej pracy, bez której żadna instytucja nie miałaby racji bytu. To krok ku sprawiedliwości – i chwila oddechu dla nas.
Nasze oczekiwania nie kończą się jednak na gestach, uznane przez instytucje postulaty to początek poprawy i ustanowienia zawodu artystx na polskim rynku pracy. Czekamy na konkretne zabezpieczenia: ubezpieczenia zdrowotne, gwarancje bezpieczeństwa pracy, trwałe struktury wsparcia. I przede wszystkim: oczekujemy, że wspominane przez OFSW kwoty znajdą przełożenie na realne zwiększenie finansowania oddolnych inicjatyw.
Wierzymy, że będziemy jeszcze tworzyć w świecie, gdzie będziemy mogły płacić sobie i naszym gościniom godne minimum, które to porozumienie ma zagwarantować.

Materiał zebrały: Agnieszka Kowalska, Kasia Nowakowska, Bogna Świątkowska,